فقه ربوبی

وبلاگی برای معرفی مکتب فقه ربوبی و مسایل پیرامونی فقه ربوبی

فقه ربوبی

وبلاگی برای معرفی مکتب فقه ربوبی و مسایل پیرامونی فقه ربوبی

بسم الله الرحمن الرحیم
شریعت راه خداپسندانه و فراگیر بر همه‌ی حوزه‌ی عمل انسانی است که از طریق انبیاء به مردم عرضه می‌شود. خداوند از مقام ربوبیت شریعت را به انسانِ عبدِ کریم فرستاده است. هر فرد دیندار لازم می‌بیند همه‌ی زندگی خود را بر اساس شریعت الهیه سامان دهد. این مقصود مستلزم بازنگاری شریعت در قالب فقه است. حاصل بازنگاری چنین شریعت فراگیری، فقهی است که تئورى واقعى و کامل اداره‌ی انسان از گهواره تا گور باشد. این تصویر از فقه موجب تحولاتی در پایه‌های فقه می‌شود:
۱) موضوع فقه از فعل مکلف به ساخت‌های ارادی تعمیم می‌یابد. علاوه بر فعل مکلف، اموری چون ساختارهای سازمانی و ساختارهای اجتماعی نیز در موضوع فقه قرار می‌گیرند. این فقه، معرِّف معیارهای مشروعیت اعمال و ساختارها است.
۲) غایت فقه از تبیین احکام فعل مکلف به تبیین نظم شرعی ساخت‌های ارادی تعمیم می‌یابد. در این معنا فقه دانش مدیریت شرعی تصمیم است.
۳) عبدِ مخاطبِ شریعت، عبدی است که به جهت بهره‌مندی از قوه‌ی انتخاب و توان تصمیم عقلانی، شأن هدایت‌پذیری دارد و مربوب به ربوبیت خاص و آزاد از بندگی غیر خدا گشته و انزال شریعت، ارسال رسل و تسخیر جهان برای او است. در نسبت ربّ و عبد، عبد برای افعالش معنایی ورای اطاعت می‌یابد. او، چون ربّ را رحیم و رئوف به خود دیده و درمی‌یابد که اراده‌ی ربّْ کمالِ عبد است، اطاعت از وی را ضروری می‌یابد.
۴) فراگیری شریعت در نسبت ربّ و عبد، مستلزم نظام‌مندی شریعت به تبع نظام مطلوب حیات انسانی است. نظام زندگی جز در ساختار سیاسی اجتماعی مناسب تصویر کاملی ندارد، بنابر این، شریعت علاوه بر اینکه جنبه‌های صریح سیاسی دارد؛ مگر در یک فضای سیاسی و رویکرد مناسب به ولایت، به درستی قابل اجرا نیست.
5)حضور شریعت الهیه در شیوه‌ی جدید زندگی، مستلزم تدوین آن به صورتی متفاوت با وضع موجود است.
در این وبلاگ تلاش می‌شود که با توجه به ماهیت شریعت، شارع و مکلف، ماهیت فقه مورد کنکاشی جدید قرار گیرد. نتیجه‌ی این کنکاش علمی، تعریف هویتی برای فقه است تا آن به حدّ «از گهواره تا گور» انسان و مبدأ و مبنایی برای غنی‌سازی آن گسترش دهد.
(تاکنون این وبلاگ تخصصاً به فقه سیاسی می‌پرداخت. از این پس، این وبلاگْ تدریجاً به معرفی مکتب فقهی جدیدی با عنوان فقه ربوبی می‌پردازد.)
نویسنده: ابوالحسن حسنی
پژوهشگر و نویسنده در عرصه‌ی علوم اسلامی
پست الکترونیکی: a.h.h@chmail.ir

تبلیغات
Blog.ir بلاگ، رسانه متخصصین و اهل قلم، استفاده آسان از امکانات وبلاگ نویسی حرفه‌ای، در محیطی نوین، امن و پایدار bayanbox.ir صندوق بیان - تجربه‌ای متفاوت در نشر و نگهداری فایل‌ها، ۳ گیگا بایت فضای پیشرفته رایگان Bayan.ir - بیان، پیشرو در فناوری‌های فضای مجازی ایران
آخرین نظرات
نویسندگان

ارزش‌سنجی عمل سیاسی بر مبنای حکمت متعالیه

پنجشنبه, ۲۱ آذر ۱۳۹۲، ۱۲:۳۵ ب.ظ

حیات بشری بر اساس ارزش تعریف میشود؛ به این معنا که هر انسانی برای زندگی کردن، بالفطره، ناچار است ارزشهایی را در نظر بگیرد و اعمال و افعال خود را با آن بسنجد.

امر اخلاقی عبارت است از صادر از موجود ذیشعور ذیاراده از آن حیث که ذیشعور ذیاراده است؛ به عبارت ساد‌تر هر آن چه موجود مختار با آگاهی و به اختیار خویش برمی‌گزیند. به عبارت سادهتر، حسن و قبح اخلاقی برای هر آن چه موجود آگاهِ مختار با آگاهی و به اختیار خویش برمی‌گزیند، تعریف میشود.

منظور از اصطلاح عمل انسانی، هر آن چیزی از انسان ذیشعورِ ذیاراده است که از وی از آن حیث که ذیشعورِ ذیاراده است، صادر میشود1. عمل انسانی سنخهای گوناگونی دارد که عبارتاند از: افعال جوارحی و جوانحی، ملکات نفسانی، حالات روانی، و ارتباطات او با غیر، اعم از خداوند، ملکوتیان، انسانها2 و عالم طبیعت. همهی این امور متصف به حسن یا قبح میشوند.

در فلسفهی اخلاق و نیز علم کلام دو مسئلهی مهم راجع به حسن و قبح وجود دارد. مسئلهی اول این که: آیا حسن و قبح واقعیاند؟ به تعبیر متکلمان: حسن و قبح ذاتی است یا شرعی؟ مسئلهی دوم نیز به شناخت اخلاقی راجع است: آیا عقل در شناخت محاسن و قبایح فیالجمله استقلال دارد؟ به تعبیر متکلمان: حسن و قبح عقلی است یا شرعی3؟

حُسن (در برابر قبح) از کمالات وجودی متعلق به صادر اختیاری از فاعل مختار است؛ به عبارت دیگر، کمال مرتبهی لغیرهی فاعل مختار است، نه مرتبهی لنفسهی او. تعبیر منطقی این نکتهی حِکمی این است که حسن به نحو حقیقی بر فعل یا ملکهینفسانی و مانند آنها حمل میشود (که صادر اختیاری از فاعل مختارند)؛ ولی حمل حسن بر خود فاعل مختار به اعتبار صدور حَسَن از وی است.

وحی علاوه بر ایفای نقش در شناخت محاسن و قبایح واقعی، تنها مرجع مشروع برای اعتبار حسن و قبح نیز وحی است. در حسن و قبح اعتباری، مبدأ اعتبار رضای الهی است و تمام حقیقت این مبدأ رضیالله بودن آن است؛ حق تعالی اولی از همگان به اعتبار رضایت خود برای امور دیگر است؛ جدا از این که علم او نیز برتر از علم همگان به منشأ اعتبار است.

مفاهیم وجودی مصداقی دارند که هم بدون حیثیت تقییدیه و بدون حیثیت تعلیلیه بر آن حمل میشوند این مصداق فرد بالذات نامیده میشود.

رضای جمیل بالذات، بالذات حسن خواهد بود و حسن رضای او معلل و مقید به امری نیست، جز این که رضای جمیل بالذات است. در مقابل میتوان گفت که مبدأ قبح نیز سخط الهی است.

انسان از آن جهت که مختار است؛ منشأ پیدایش پدیدههای فعل، حالات روانی و روابط (با خداوند، محیط زیستی و محیط اجتماعی)، باورها و ملکات نفسانی است. برخی از این موارد ممکن است بنفسه اختیاری نباشند، اما مبادی اختیاری دارند. به تعبیر فلسفی، این پدیدهها از انسان، از آن جهت که ذیشعور و ذیاراده است، صادر میشوند. ظهور اراده در سه پدیدهی فعل، حالات روانی و روابط آشکارتر است و از این جهت این سه پدیده را میتوان در عنوانی جامع گرد آورد. اصطلاح «عمل» در این نوشتار برای این عنوان جامع انتخاب میشود. هر عملی، با تعریف یاد شده، که هویت اجتماعی داشته و معطوف به مقولات اساسی سیاست باشد، عمل سیاسی است.

ضرورت جامعهی سیاسی مساوق با ضرورت عمل سیاسی است؛ به تعبیر دیگر، ناچار بودن انسان برای زندگی در جامعهی سیاسی، ملازم با این معنا است که انسان ناچار از عمل سیاسی است.

انسان در جامعه از طریق عمل اجتماعی خود را آشکار ساخته و به عنوان یک عضو مطرح میسازد. انسان تا در پایگاهی اجتماعی قرار نگیرد، عضو جامعه نخواهد شد؛ زیراجامعه شبکهای از روابط انسانی است که سازههای آن پایگاهها و نقشهایند، نه انسانها.

عمل اجتماعی در شبکهی ارتباطی با عمل اجتماعی دیگران هویت مییابد؛ در عین حال، به عنوان سازهای از این شبکه خود را نشان میدهد که میتوان آن را به نحو استقلالی لحاظ کرد و در برابر آن واکنش داشت. در افعال مرکب نظیر این هویت را میتوان دید. خم شدن در شبکهی ارتباطی با چند فعل دیگر، به گونهای که از آنها هیئت کلی نماز حاصل شود، به عنوان رکوع هویت مییابد. این خم شدن در خارج از این شبکه چنین هویتی ندارد؛ اما میتوان آن را مستقل لحاظ کرد و دربارهی ارزش اخلاقی آن سخن گفت و حتی قانون برای آن وضع کرد. به جهت این امکان لحاظ استقلالی است که میتوان فرد را نسبت به عملاش مسئول دانست و از آن بازخواست کرد.

حسن و قبح، اولاً و اجمالاً با عقل و ثانیاً و به تفصیل با وحی قابل کشف است. از آنجا که عمل سیاسی نیز قابل ارزشگذاری اخلاقی است، از این جهت برای کشف حسن و قبح اعمال سیاسی مراجعه به وحی ضرورت دارد. کشف تفصیلی حسن و قبح ملازم با کشف مرتبهی حسن و قبح از جهت الزامآوری و عدم آن است که فقه در پی آن است. بنابر این، قابلیت ارزشسنجی اخلاقی اعمال سیاسی مساوق با ضرورت فقه سیاسی است. روشن است که این ضرورت فقه سیاسی فرع ضرورت اخلاق سیاسی است.

هیچ کس بهتر از خود ربّ تعالی از عالم ربوبی آگاه نیست و نمیتواند عمل سیاسی را سامان ربوبی دهد. دین نیز آن نحوهای از زندگی که رضای حق تعالی در آن است. در حکمت متعالیه این نحوه از زندگی با سلوک به سوی مظهریت عالم ربوبی و اسمای حسنا مساوق است که کمال انسان در آن است و انسان کامل آن مظهر است و این همان اخلاق سیاسی است. اخلاق وقتی در مرتبهی الزامات شرعی عرضه میشود، همان فقه است. فقیه در پی کشف نحوهی رفتار و عمل بایسته به استناد شرعی در این نحوه زندگی است و فقیه سیاسی نیز در پی کشف نحوهی رفتار و عمل سیاسی بایسته به استناد شرعی در این نحوه زندگی است.

چنان که هر انسانی افعال انسانی را بالفطره با خوب و بد ارزشسنجی میکند؛ قابلیت ارزشسنجی خود انسان نیز بالفطره بدیهی است.

ارزشسنجی حکمت متعالیه از انسان مبتنی بر فطرتمندی انسان و ثابت نبودن رتبهی وجودی انسان در مراتب هستی است. فطرت هستی ویژهی انسانی است و تا در انسانی شکوفا نشود، آن انسان از مرتبهی بهیمیت به سوی انسانیت بالا نخواهد آمد.

کمالات اول و ثانی ملاصدرا اشاره به ارزشهای انسان سیاسی در مقام ثبوت بود. در مقام اثبات این ارزشها با نشانهشناسی، به نحو برهان إنّی شناخته میشوند.

1به عبارت دیگر، هر آنچه که از انسان از آن جهت که فاعل بالقصد است، صادر میشود. در ضمن توجه به نارسایی اصطلاح «عمل» برای این معنای عام لازم است. علت این انتخاب تنها محدودیت دامنهی معنایی لغات بوده است.

2یا همان روابط اجتماعی؛ این روابط در صور بسیار زیادی پدیدار میشود: مفاهمه و گفتگو، اختلاف و اتفاق، داوری، نقش و پایگاه، گروه، نهاد، فرهنگ و چرخههای اجتماعی.

3اصطلاح حسن و قبح شرعی به عنوان مقابل هر دو اصطلاح به کار میرود: حسن و قبح عقلی و حسن و قبح ذاتی. این دو اصطلاح حسن و قبح شرعی نباید با هم خلط شود.

  • ابوالحسن حسنی

ارزش های سیاسی

عقل

فعل مکلف

از دیدن نظرات شما خوشحال می‌شوم (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی