هویت جامعه در نظام بین الملل

هویت جامعه در نظام بین­الملل بر اساس همان مبنایی تعریف می‌شود که هویت فرد در جامعه تعریف می‌شود. این جامعه در نظام بین­الملل چگونه پدیدار می‌گردد؟ این پرسش، یک پرسش جامعه­شناسانه است. در واقع، مسئله­ی هویت جامعه، مسئله­ی پدیدار شدن یک جامعه، به عنوان جامعه، برای خود و دیگر جوامع است.

جامعه شبکه­ی روابط پیچیده و درهم تنیده­ی پیوندی میان گروهی از انسان­ها است و این پیوند از عطف توجه آنان به یکدیگر ناشی می­شود. هویت جوامع با ساختار این شبکه­ی روابط انسانی تحقق می­یابد؛ یعنی با توجه به چنین ساختاری می­توان به یک جامعه اشاره کرد و از «این» یا «آن» جامعه سخن گفت. در صورتی که در میان جمعی از انسان­ها ساختار این روابط بر هم ریزد و ساختار جدیدی ایجاد شود، جامعه­ی دیگری ایجاد شده است که غیر از جامعه­ی پیشین است؛ اگر چه انسان­ها همان انسان­های پیشین باشند. آیةالله خامنه­ای تأکید دارد هر جامعه یا گروه انسانی به یک هویت جمعی احتیاج داشته باید احساس اجتماع و بستگی و هویت جمعی کند و بدون چنین احساسی، هم مشکلات بسیاری برای آن مجموعه پیش می­آید و هم دست آنان از موفقیت­های بسیاری کوتاه خواهد شد¹.

به نظر آیةالله خامنه­ای فرهنگ مایه‏ی اصلی هویت ملت­ها است²؛ به این جهت، وی فرهنگ را ستون فقرات حیات و هویت یک ملت³ و شناسنامه­ی یک ملت⁴ شمرده و منشأ عمده تحولات مثبت یا منفی هر جامعه می­داند⁵. بنابر این، نقش فرهنگ را بسان نقش روح در کالبد اجتماع، کالبد بزرگ انسانی، می‌داند و به جهت همین ویژگی فرهنگ، بر آن است که می­توان فرهنگ را روح جامعه نامید و اساس کار قرار داد⁶. این نکته، به سادگی قابل درک بوده و نیازمند تحلیل­های پیچیده نیست. یک جامعه با اموری از قبیل خاطرات‌، اندیشه­ها، ایمان­ها و باورها، سنت­ها و آداب‌، ذخیره­های فکری و ذهنی، زبان، ادبیات و هنر، الگوهای خانوادگی، قوانین و مقررات، نظام­های سیاسی، مهارت­ها، ابزارها و وسایل و اجناس مصرفی شناخته شده و با همین امور از جوامع دیگر متمایز می­شود و این مجموعه، وقتی به صورت یک کل نگریسته شود، همان فرهنگ است. تحول هر جامعه­ای با محوریت هویّت آن جامعه معنادار می­شود. تحول یک حرکت است و حرکت در یک زمینه­ی ثابت معنا دارد. از نظر رهبر انقلاب اساس تحول باید بر «ملاحظه‏ی عناصر اصلی هویّت ملی» قرار داده شود، که آرمان­های اساسی و اصولی مهم­ترین آن­ها است. یک کشور بی‏هویت، حتی اگر همه­ی امکانات پیشرفت را داشته باشد، مطلقاً پیشرفت نخواهد کرد؛ زیرا هویت ملی اساس هر پیشرفتی است. اگر این هویت ثابت بماند، ثبات اجتماعی، در عین تحول و حرکت به سوی وضع مطلوب، باقی می‏ماند؛ به خاطر این که ریشه‏ها و اصالت­ها و ساختارهای اصلی و هویت ملی محفوظ است⁷.

پیدایش تعارض میان دو گروه در عقاید، اخلاق و آرمان­ها مانع تشکیل یک ملت واحد توسط آن‌ها می­شود و چنین گروه­هایی دیر یا زود از هم جدا خواهند شد. در عرصه­ی سیاست، ناهم­خوانی در عقاید و آرمان­ها معمولاً بروز آشکاری دارد و وجود قومی با عقاید و آرمان­های متفاوت در یک واحد سیاسی برای دولت­ها هزینه­ی سنگین اقتصادی و سیاسی دارد و برای آن گروه­ها نیز هزینه­های بسیاری خواهد داشت. بر همین، می­توان گفت: یکی از مقوم­های هویتی جوامع وجود عقاید و آرمان­های مشترک است که هویتی کلامی دارند.

1دیدار جوانان استان اصفهان (1380/08/12).

2دیدار با جمع کارکنان سازمان صدا و سیما (۱۳۸۳/۰۲/۲۸).

3همان.

4گفت و شنود به مناسبت میلاد حضرت فاطمه‌ی زهرا (عَلَیْهَا السَّلَامُ) (1377/07/18)

5دیدار رئیس و اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی (۱۳۸۳/۱۰/۰۸).

6دیدار با انجمن اهل قلم (1381/11/7).

7دیدار اساتید و دانشجویان‏ دانشگاه­های استان سمنان (۱۳۸۵/۰۸/۱۸). این سخنرانی مقام معظم رهبری در باب مسئله­ی هویت بسیار پرمحتوا بوده و نکات اساسی مهمی را بازگو فرموده­اند که دقت در جمله به جمله­ی آن را ضروری می‌کند.