هویت حقوقی اسلامی و هویت نهادی اسلامی
بنای هویت اسلامی را اذعان به دو امر است: لا اله الا الله و محمد رسول الله؛ چنان که به سند صحیح امام صادق (عَلَیْهِ السَّلَامُ) می‌فرماید: «اَلْإِسْلَامُ شَهَادَةُ أَنْ لَاإِلهَ إِلَّا اللَّهُ، وَ التَّصْدِیقُ بِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ، بِهِ حُقِنَتِ الدِّمَاءُ، وَ عَلَیْهِ جَرَتِ الْمَنَاکِحُ وَ الْمَوَارِیثُ، وَ عَلی ظَاهِرِهِ جَمَاعَةُ النَّاسِ»1. این اذعان معیار حداقلی برای هویت حقوقی است که معیار رفتار با شخص است، نه الگوی رفتاری خود شخص. در واقع در حد نظام حقوقی با همین اقرار، هویت اسلامی تعریف می‌شود و با فرد به عنوان مسلمان رفتار می‌شود. اما روشن است که وقتی یک بخش سیاستگزار به مسئلهی هویت اسلامی توجه دارد، مرادش این حداقل نیست. در واقع، در پی هویتی نهادینه شده است که منشأ ملکات نفسانی، احساسات و عمل باشد و نمی‌تواند به هویتی که معیار قانونی رفتار با شخص باشد، بسنده کند. در مقام تمایز این هویت نهادینه شده از هویت قانونی، آن را هویت نهادی می‌توان نامید. در روایات از چنین هویتی با عنوان ایمان نام برده شده است؛ چنان که امام (عَلَیْهِ السَّلَامُ) در ادامهی این صحیحه، می‌فرماید: «وَ الْإِیمَانُ الْهُدی وَ مَا یَثْبُتُ فِی الْقُلُوبِ مِنْ صِفَةِ الْإِسْلَامِ وَ مَا ظَهَرَ مِنَ الْعَمَلِ بِهِ»2.
1اسلام گواهی به این است که معبودی جز الله نیست و تصودیق رسول خدا (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ اله) است؛ با آن خون حفظ می‌شود و نکاح و ارث جاری می‌شود؛ جماعت مردم نیز به این ظاهر پایبندند (الکافی، ج2، ص25). ظاهراً مراد این است که اسلام اکثر مردم در همین حد است. این نکته با توجه به دوران ائمه که اکثر مردم پیرو مخالفان اهل بیت (عَلَیْهِمُ السَّلَامُ) بودند، بیان شده است.
2و ایمان هدایت و صفات اسلامی تثبیت شده در دل و پدیدار در عمل است (الکافی، ج2، ص25).
